Αγαπητοί αναγνώστες, συγχωριανοί, φίλες και φίλοι, χαίρομαι ιδιαιτέρως που επικοινωνούμε και πάλι μέσω της στήλης της εφημερίδας μας ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ και σας εύχομαι ολόψυχα ψυχική και σωματική υγεία για τη νέα χρονιά! Όπως θα διαπιστώσατε από την επιλογή του τίτλου του κειμένου που υπογράφω, δηλώνω ερωτευμένος με την Πλατανούσσα. Αυτό το οποίο δεν γνωρίζω είναι αν γεννήθηκα ερωτευμένος με τον απέραντο τούτο τόπο της ηπειρώτικης γης ή αν αυτή η χημική διεργασία συναισθημάτων συνέβαινε καθημερινά μέσα μου μέχρι που έφτασε στην τελική ζύμωση. Σε κάθε περίπτωση, νιώθω αρκετά τυχερός για τις ρίζες μου, τις οποίες σχεδόν καθημερινά αφουγκράζομαι και σκέφτομαι. Μέσα από τέτοιου είδους σκέψεις μπορώ και ξεδιαλύνω μέσα μου έννοιες όπως την αγάπη, την αρμονία, την ευθύτητα, την εντιμότητα, το ήθος, την συμμετρία, το χρέος. Δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά, διότι η ζωή και η διαμονή σε ένα τέτοιο μέρος, όπου η πέτρα, το νερό του Αράχθου, οι βράχοι, οι ορεινοί όγκοι, τα δάση και τα βουνά συνυπάρχουν αρμονικά για αιώνες, τέτοιες έννοιες σφυρηλατούν. Είναι λοιπόν καλά καταγεγραμμένα μέσα μας όλα τα συναισθήματα που έχουν μεταλαμπαδευτεί από γενιά σε γενιά μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Ακόμη και για ανθρώπους που δεν είχαν την τύχη να ζήσουν και να μεγαλώσουν στο χωριό, συμβαίνει ακριβώς το ίδιο. Η ίδια ακριβώς έννοια και η ίδια αγάπη για τον τόπο!
Η Πλατανούσσα, αυτό το καταπράσινο Τζουμερκοχώρι με μέσο υψόμετρο γύρω στα 550 μέτρα, είναι χτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Ξηροβουνίου (Ξεροβούνι κατά Κοτζιούλα), βρέχεται από τον ζωηρό και θυμωμένο ποταμό Άραχθο των δεκάδων πέτρινων γεφυριών, και όλα αυτά υπό το βλέμμα των Αθαμανικών όρων, ευρύτερα γνωστά ως Τζουμέρκα. Παλιά το όνομα του χωριού ήταν Ραψίστα και μετέπειτα Κακοραψίστα. Τρεις είναι οι επικρατέστερες απόψεις για την δεύτερη ονομασία. Η πρώτη εκδοχή αναφέρεται στην διάκριση από μία άλλη Ραψίστα, την σημερινή Πεδινή Ιωαννίνων. Η δεύτερη ότι ονομάστηκε έτσι διότι οι κάτοικοί της σκότωσαν τους Τούρκους στο καρακόλι ( φυλάκιο) κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, εξού και η γνωστή τοπωνυμία Τουρκομνήματα. Η τρίτη εκδοχή αναφέρεται στο κακοτράχαλο και ανώμαλο έδαφος του χωριού μας. Το 1927 μετονομάσθηκε σε Πλατανούσα και το 1940 το όνομα διορθώθηκε σε Πλατανούσσα Ιωαννίνων. Όσο για την δημιουργία του πρώτου οικισμού, το παλιό όνομα Ραψίστα με τη σλαβική κατάληξη, μας μεταφέρει πολύ πίσω και συγκεκριμένα στην εποχή που κατοίκησαν στην Ήπειρο οι Σλάβοι. Κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο πρώτος οικισμός χτίσθηκε γύρω στο 1250 μ.Χ. Αρκετά αργότερα, κατά την πτώση του Σουλίου επί τουρκοκρατίας, εγκαταστάθηκαν στο χωριό πολλοί Σουλιώτες.
Στην αρχαιότητα, κατά τα διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων, οι Μολοσσοί έδρασαν σε αυτά τα εδάφη, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Όπως βέβαια και άλλα αρχαία φύλλα, με τους Αθαμάνες να είναι ένα από τα πιο γνωστά. Οι ακροπόλεις και οι πύργοι που εντοπίζονται στην περιοχή των βόρειων Τζουμέρκων, σε αυτή την περίοδο τα αρχαιότητας, ελέγχουν τα βόρεια όρια της περιοχής των Αθαμάνων με την περιοχή των Μολοσσών. Αντίστοιχα, το ανατολικό όριο της περιοχής των Αθαμάνων αποτελούσε η χαράδρα του Αράχθου και το φύλασσαν οι ακροπόλεις στην ανατολική πλευρά της χαράδρας . Οι ακροπόλεις που βρίσκονται στη δυτική πλευρά της, στο σημερινό Ξηροβούνι, ανήκαν στην περιοχή των Μολοσσών και φύλασσαν τα όρια από τη δική τους πλευρά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι με βάση τα αναγραφόμενα στο βιβλίο Ηπειρωτικά –Αθαμανικά του Νικ. Χ. Παπακώστα, στα χρόνια των διαδόχων του Αθάμα, χτίσθηκε φρούριο-πόλη με την ονομασία Αθήναιον με επικρατέστερη θέση δίπλα στην Πλατανούσσα.
Σήμερα, το χωριό έχει 4 οικισμούς ( Μαχαλάς, Βουνί, Κέντρο, Δάφνη) και διαθέτει κάποιες πέτρινες κατασκευές, δείγματα ντόπιας αρχιτεκτονικής όπως την κεντρική πλατεία με την εκκλησία και τη βρύση, το θέατρο, τα δημοτικά σχολεία, το καμπαναριό πάνω από την πλατεία και το νερόμυλο. Το παλαιό δημοτικό σχολείο έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Επίσης, ως ιστορικά μνημεία προστατευόμενα από τη αρχαιολογική υπηρεσία έχουν χαρακτηριστεί τα μεταβυζαντινής εποχής εκκλησάκια της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο και της Ζωοδόχου Πηγής ( Θεοτόκος) στο Βουνί.
Όσο για το Ξηροβούνι, το βουνό που σκεπάζει και προστατεύει την Πλατανούσσα, έχω απλά να προσθέσω ότι αξίζει να περπατήσει κανείς κάποια από τα μονοπάτια του, να ανέβει όσο ψηλότερα μπορεί για να αγναντέψει και να θαυμάσει τούτη τη γη και να ανακαλύψει την πλούσια σε αρωματικά βότανα χλωρίδα του. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστώ ότι η απαρχή της ιστορίας της Ηπείρου η οποία χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων ξαναβρίσκεται και αναβιώνει μέσα μας με αυτόν τον απλό τρόπο. Πεζοπορώντας μέσα στην φύση, στην καρδιά μιας μοναδικής ζούγκλας μακριά από ανθρώπινες παρεμβάσεις. Και η Πλατανούσσα έχει μπόλικες τέτοιες διαδρομές και μονοπάτια.
Δεν γνωρίζω αν μπορώ να περιγράψω με λέξεις τα συναισθήματα που ένιωσα περπατώντας σε αυτόν τον αγνό και παρθένο τόπο, τις μυρωδιές που δεν χόρταινα, τα χρώματα και τη σύνθετη δομή του τοπίου, λες και το αντίκριζα για πρώτη φορά. Η απεραντοσύνη και η γαλήνη της φύσης ημέρωσε την ψυχή μου, η ησυχία και η σιωπή της ανάπαυσε την ταραγμένη μου σκέψη. Η θέα του θυμωμένου ποταμού Αράχθου και των επιβλητικών βουνών τόνωσε μέσα μου το αίσθημα του μεγαλείου, εξάτμισε κάθε συμβατικότητα και άφησε το στοχασμό μου ελεύθερο. Όσο περνούσε η ώρα, η επαφή με τη φύση δυνάμωνε και με σύνδεσε μαγικά με τις ρίζες μου, με τις παραδόσεις και τους θρύλους που έθρεψαν την ψυχή των παππούδων μας. Κοντά στη φύση, συνειδητοποίησα ότι το παρελθόν ζει, τα παιδικά όνειρα ξαναγεννιούνται και το σημαντικότερο όλων, μπορούμε να ξαναβρούμε την πρώτη μας σύσταση και να νιώσουμε άνθρωποι πραγματικοί.
Αναρωτιέμαι συχνά, αν αυτή η συμπλοκή του μύθου και της ιστορίας με φόντο την ηπειρώτικη φύση, είναι αυτή που μου προκαλεί την πεποίθηση ότι μέσα στα δάση θα ζουν ακόμη οι Δρυάδες και το ποτάμι θα αντηχεί από τις φωνές των Ναϊάδων.
Το κείμενο αφιερώνεται σε όσους αγαπούν την Πλατανούσσα όσο εγώ, αλλά και σε εκείνους που δεν την γνώρισαν ακόμη!
